ساخت یک عطر، فقط ترکیب چند رایحه خوشبو نیست؛ یک فرایند عمیق علمی، هنری، تجاری و تجربی است که از یک جرقه ذهنی شروع میشود و پس از ماه‌ها تحقیق، آزمایش، استخراج طبیعی و سنتتیک، فرمول‌نویسی، تست‌های بویایی، رعایت استانداردهای جهانی IFRA، تولید صنعتی، خواباندن (Maceration) و طراحی ظاهری، در نهایت به دست مصرف‌کننده میرسد.
تصور کن تو صاحب یک برند عطر هستی و میگی:«می‌خوام عطری بسازم که حس یک غروب پاییزی کنار دریا رو بده، لوکس اما قابل‌استفاده روزمره، مناسب خانم‌ها و آقایون، با قیمت ۱۰ میلیون.»از همین یک جمله، یک پروژه چندماهه (گاهی چندساله) شروع میشه.
مرحله اول: بریف (Brief) – ترجمه حس و رؤیا به زبان عطرساز
اولین قدم، یک «بریف خفن» برای عطرساز یا لابراتوار عطره:در این بریف چند چیز مشخص میشه:
1. هدف برند و داستان کلی:این عطر قرارِ چی رو تعریف کنه؟الهام از کجاست؟ شهر؟ فصل؟ خاطره؟ شخصیت؟
2. پرسونای مشتری:سن، جنسیت، سبک زندگی، بودجه، فضاهای استفاده (محل کار؟ مهمانی شب؟ روزمره؟).
3. پروفایل بویایی مورد نظر:گرم یا خنک؟شیرین، چوبی، مرکباتی، گورماند، گلی، دودی، چرمی، دریایی و…
4. محدودیت‌های قانونی و بازاری:بازار هدف (اروپا؟ خاورمیانه؟ آمریکا؟) چون قوانین هرکدوم فرق داره.سقف قیمت تمام‌شده‌ی جویس، بطری، بسته‌بندی.
5. ساختار تجاری:قرار است Eau de Parfum باشد؟ Eau de Toilette؟ Extrait؟ (یعنی درصد اسانس و قدرت پخش/ماندگاری).
نتیجه؟یک فایل/جلسه بریف که به عطرساز میگه:«این فضا، این بودجه، این قوانین، این مخاطب، این حس.»عطرساز در این لحظه هنوز حتی یک قطره مخلوط نکرده، فقط «نقشه» رو گرفته.
🔗دسته بندی غلظت های عطرها را بشناسید
مرحله دوم: تحقیق بویایی و بازار – قبل از اولین قطره
اینجا هوش تحلیلی ماجراست. تیم عطرسازی و برند این کارها رو میکنن:
1. تحلیل ترندهای بازار:چه نوع روایحی الان ترند هستند؟ چه خانواده‌های بویایی در حال رشد یا اشباع‌اند؟
2. تحلیل رقبا و تست کردن نمونه‌ها:بو کردن عطرهای مشابه نزدیک‌ترین رقبا.بررسی نت‌ها، ساختار هرم بویایی، ماندگاری، قیمت، طراحی برند.
3. تحلیل فنی مواد اولیه:کدوم مواد اولیه مناسب حس موردنظر هستن (مثلاً برای «غروب کنار دریا»: نُت‌های دریایی، امبر، چوب خیس، مرکبات خنک، شاید کمی نمک یا نُت خورشیدسوخته).
4. محدودیت‌های ایمنی (IFRA و بقیه):بعضی مواد محدودیت درصد مصرف دارن (مثلاً آلدئیدها، کومارین، مدتی پیش لیلیال، و…)، برند باید مطمئن باشه که فرمول قابل تأیید هست.
خروجی این مرحله:یک «پالت اولیه» از مواد که عطرساز قراره باهاش بازی کنه.
یک استراتژی: این عطر قراره دقیقاً کجا بایسته؛ نه کپی، نه خیلی عجیب.
مرحله سوم: مواد اولیه – از گل و چوب تا مولکول خالص
قبل از اینکه بریم سراغ فرمول، باید بفهمیم اصلاً «مواد عطر» از کجا میان. دو دنیای اصلی داریم:
۱. دنیای مواد طبیعی:مواد طبیعی از گیاه، گل، میوه، پوست، ریشه، صمغ، یا حتی حیوان (به شکل تاریخی) می‌آیند. برای درآوردن بوشون چند روش اصلی هست:
الف) تقطیر با بخار (Steam Distillation):گیاه داخل دیگ (استیل) قرار میگیره.بخار از میان گیاه رد میشه، مولکول‌های فرّار رو میبره بالا.بخار سرد میشه، تبدیل به مایع میشه و از آب جدا میشن؛ بخش روغنی → روغن اسانسی / Essential Oil.مناسب:اسطوخودوس، نعنا، رزماری، درخت چای، بسیاری از ادویه‌ها و گیاهان.
ب) فشردن سرد (Expression / Cold Press)مخصوص مرکبات: لیمو، پرتقال، ترنج، گریپ‌فروت.پوست میوه به صورت مکانیکی فشرده میشه، روغن روی پوست استخراج میشه.
ج) استخراج با حلال (Solvent Extraction)برای گل‌های حساس مثل یاس، نرگس، مریم، پیچ امین‌الدوله که تحمل حرارت تقطیر رو ندارن.گل‌ها در حلال (مثل هگزان) خوابانده میشن، ترکیب معطر حل میشه.بعد حلال تبخیر میشه و چیزی به اسم Concrete میمونه؛ با الکل شسته میشه و Absolute به دست میاد.
د) انفلو‌راژ (Enfleurage – روش کلاسیک)روی شیشه یا چربیِ خنثی، گل‌های تازه می‌گذارند.چربی، عطر گل را جذب میکند.این کار چندبار تکرار میشود تا چربی اشباع شود.بعد با الکل شسته میشود تا اسانس گرفته شود.
هـ) استخراج با CO₂ فوق بحرانی (CO₂ Extraction)CO₂ در فشار بالا شبیه مایع-گاز میشود.بدون حرارت بالا، عطر مولکول‌ها را استخراج میکند.وقتی فشار آزاد میشود، CO₂ میپرد و عصاره‌ی بسیار خالص و نزدیک به بوی واقعی ماده میماند.
هر نت طبیعی که توی ترکیب استفاده میشه،پشتش یک روش استخراج و کلی تکنیک هست.
۲. دنیای مولکول‌های سنتتیک و «آروماکمیکال»ها
همه چیز طبیعی نیست. خیلی از روایح توسط شیمی آلی ساخته یا کپی شده:بعضی بوها در طبیعت خیلی کم هستن، اقتصادی نیست از طبیعت بگیریم، پس مشابه شیمیایی می‌سازیم.بعضی‌ها اصلاً در طبیعت وجود ندارن، ولی «حس» یک فضای خاص رو می‌دن (مثل Iso E Super، Ambroxan و…).سنتتیک‌ها کمک میکنن:ماندگاری و پخش بهتر بشه.قیمت کنترل بشه.ثبات و تکرارپذیری فرمول تضمین بشه.در عطر مدرن، ترکیب «طبیعی + سنتتیک» تقریباً همیشه وجود داره؛ فقط نسبتش فرق میکنه.
🔗نقش و تاثیر نتهای سنتتیک در عطرسازی
مرحله چهارم: ورود به لابراتوار – از مواد خام تا «آکورد»
حالا که پالت مواد آماده است، عطرساز وارد فاز هنر+علم میشه:
۱. ساخت آکوردها (Accords)
آکورد یعنی «چند ماده که کنار هم، یک حس واحد میسازن». مثل آکورد وانیلی، آکورد رز، آکورد دریا، آکورد چرم و…
عطرساز:چندین بار مواد رو ترکیب میکنه، نسبت‌ها رو بالا و پایین میبره.هر بار روی بلاترتست میکنه.میبینه بعد از ۵ دقیقه، ۳۰ دقیقه، ۲ ساعت چه تغییری میکنن.اینجا هنوز «عطر نهایی» نیست، فقط بلوک‌های ساختمانیه.
۲. ساخت فرمول اولیه (Mod / Trial)
وقتی چند آکورد اولیه خوب شد، عطرساز یک فرمول کلی میچیند:مثلاً:
۳۰٪ آکورد مرکبات-آبی
۴۰٪ آکورد گلی-غروب
۳۰٪ آکورد چوبی-امبری
و داخل هر آکورد خودش ۵، ۱۰، ۲۰ ماده نشسته.نتیجه: یک نمونه اولیه به اسم Mod 01 (بعداً 02، 03، 57…).
مرحله پنجم: هرم بویایی – تاپ، قلب، پایه اینجا وارد دنیای «نت‌ها» میشیم.
✔️تاپ نوت چیه؟ میدل چیه؟ بیس چیه؟
هرم بویایی (Fragrance / Olfactory Pyramid) سه لایه دارد:
1. تاپ نوت (Top Notes)اولین بویی که در چند دقیقه اول حس میکنی.معمولاً مرکبات، نعنایی‌ها، برخی آلدئیدها، سبزهای فرّار.خیلی زود تبخیر میشن، اما «اولین تأثیر روانی» رو میذارن.
2. نت میانی / قلب (Heart / Middle Notes)بعد از فروکش کردن تاپ میاد بالا.عمدتاً گل‌ها، ادویه‌ها، آروماتیک‌ها.شخصیت اصلی عطر اینجاست.
3. بیس نوت (Base Notes)
سنگین‌تر، کندتبخیر، عمیق.چوب‌ها، رزین‌ها، کهربا، مشک‌ها، وانیل، نوت‌های دودی/چرمی.ماندگاری روی پوست، لباس، خاطره.
عطرساز هنگام فرمول‌نویسی، مواد رو طوری انتخاب و تنظیم میکنه که:تاپ جذاب و دعوت‌کننده باشه.قلب هویت عطر رو بسازه.بیس، امضای عطر و ماندگاری رو تأمین کنه.
«هر نت که مشتری روی شیشه میخونه (مثلاً ترنج، رز، چوب صندل)، پشتش یا یک روغن طبیعی استخراج‌شده است، یا یک مولکول سنتتیک، یا ترکیبی از چند مولکول که کنار هم یک حس مصنوعیِ بسیار طبیعی میسازن.»
مرحله ششم: تست‌های اولیه – روی کاغذ، روی پوست، در زمان
فرمول اولیه (مثلاً Mod 03) آماده شده. حالا وقت تست حرفه‌ایه:
1. تست روی بلاتر (کاغذ نواری)چند قطره عطر روی بلاتر، بررسی بو در بازه‌ی زمانی‌های مختلف (۵، ۳۰، ۶۰، ۱۸۰ دقیقه، ۲۴ ساعت).بررسی:تعادل تاپ-میدل-بیس، ناگهانی محو نشدن، عدم «گپ» بویایی بین فازها.
2. تست روی پوست (Panel Tests)عطر روی پوست چند نفر (با نوع پوست، سن، جنسیت مختلف) تست میشه.نگاه میکنن که:پخش بو چطوره؟ماندگاری؟آیا روی بعضی پوست‌ها تیز یا تلخ میشه؟آیا حساسیت پوستی، قرمزی، خارش میده؟
3. تست ثبات و پایداری (Stability Tests)
نمونه در شرایط مختلف (نور، گرما، سرما) نگه‌داری میشه.میبینن رنگ عوض میشه یا نه، ته‌نشین میده، بویش میبره یا نه.
4. بازخورد تجاری برند میگه:«تاپ خیلی تیزه، کمی ملایمش کن.»«بیس خیلی شیرین شده، خشکی چوب بیشتری می‌خوایم.»«بیشتر یونی‌سکس، کمتر زنانه.»و این چرخه‌ی Mod 01، Mod 02، Mod 27… تا جایی ادامه پیدا میکنه که هم عطرساز راضی باشه، هم برند.
مرحله هفتم: ایمنی، قوانین و IFRA – بخش جدی و بی‌رحم ماجرا
وقتی برند و عطرساز میگن «اوکی، همین فرمول»، تازه وارد مرحله‌ی «آقا این قانونیه؟ امنه؟» میشی.
۱. IFRA چیه؟
IFRA (International Fragrance Association) یک نهاد بین‌المللیه که استانداردهای ایمنی برای استفاده از مواد معطر در محصولات را منتشر میکند.بر اساس تحقیقات علمی (معمولاً توسط RIFM) مشخص میکنه که فلان ماده در چه دسته محصولی، تا چه حد مجازه.مثلاً یک ماده در عطرهای الکلی ممکنه ۲٪ مجاز باشه، در کرم صورت شاید ۰.۰۱٪.
۲. گواهی IFRA
تولیدکننده‌ی اسانس، یک IFRA Certificate of Conformity صادر میکنه که تأیید میکنه فرمول با استانداردهای IFRA سازگاره.این گواهی جای تست ایمنی کامل رو نمیگیره، ولی یه ستون مهم در مستندات قانونیه.
🔗سازمان ایفرا،دوست یا دشمن عطرسازی
۳. قوانین محلی / بین‌المللی
علاوه بر IFRA، باید با قوانین اتحادیه اروپا، FDA، یا مقررات کشور هدف هم هماهنگ باشه (لیبلینگ مواد آلرژن، محدودیت مواد خاص، و…).خلاصه:قبل از اینکه یک قطره از اون عطر وارد تولید بشه، روی کاغذ و در نرم‌افزار همه‌چیز چک میشه که فرمول «هم زیبا باشه، هم قانونی».
مرحله هشتم: اسکیل‌آپ (Scale-Up) – از نمونه ۱۰۰ میلی‌گرمی به تانکر صنعتی
فرمولی که در لابراتوار روی ترازوهای میلی‌گرمی نوشته شده، حالا باید تبدیل بشه به یک «بچ تولیدی» مثلاً ۵۰ کیلو، ۲۰۰ کیلو، یک تن.
1. فرمول به درصد تبدیل میشود.عطرساز درصد وزنی هر ماده را می‌دهد، نه فقط «چند قطره».مثلاً:۱۰٪ ماده X/۵٪ ماده Y/۰.۲۵٪ ماده Z/بقیه: حلال (معمولاً الکل + کمی آب مقطر + گاهی فیکساتورهای خاص).
2. میسینگ (Mixing)تمام مواد در میکسرهای استیل ضدزنگ با کنترل دما مخلوط میشن.باید کاملاً همگن بشن؛ هر ماده ویسکوز یا جامد، جداگانه پیش‌فرآوری میشه.
3. کنترل کیفیت بچ
نمونه از بچ تولیدی برداشته میشه، بویش با نمونه لابراتواری (standard) مقایسه میشه.در صورت تفاوت، دلیل بررسی میشه (کیفیت مواد اولیه، دما، زمان میکس، و…).
مرحله نهم: «خواباندن» یا Maceration – جایی که عطر جان میگیرد
این بخش همان پلی است که: مواد و جویس بعد از تلفیق در حجم، باید مدتی «بخوابند».
Maceration / Maturation چیست؟
عطر تازه‌مخلوط‌شده، تیز و ناهمگون میتونه باشه.آن را در تانک‌های استیل یا ظروف شیشه‌ای بزرگ در محیط کنترل‌شده (بدون نور مستقیم، دمای ثابت) نگه می‌دارند.مدت زمان: از چند هفته تا چند ماه، بسته به سیاست برند و نوع عطر.در این مدت:مولکول‌ها در حلال کاملاً حل میشن.تعادل بین مواد شکل میگیره.نتهای تیز نرم‌تر میشن، عطر گردتر و یکپارچه‌تر میشه.
بعد از دوره‌ی خواب:
1. فیلتراسیون (Filtration)عطر از فیلترهای خاص (گاهی فیلتر سرما / Chill Filtration) رد میشه تا هر گونه ذرات معلق، موم‌ها، کدری‌ها حذف بشن.
2. تست نهایی بو + ظاهری
آیا شفاف است؟رنگ مطابق انتظار است؟بو مطابق نمونه‌ی نهایی تأییدشده است؟
مرحله دهم: طراحی بطری و بسته‌بندی – لباسِ عطر
در دنیای تجاری، هیچ عطری بدون «چهره» به بازار نمی‌آید. اینجا وارد فاز دیزاین میشیم:
1. شکل و جنس بطری
شیشه شفاف یا مات؟ سنگین یا سبک؟مناسب اسپری روزمره یا عطر کلکسیونی؟
2. رنگ مایع
رنگ خود عطر (گاهی عمداً رنگ‌دهی میشود) با هویت برند هماهنگ میشود.
3. در، نازل، یراق‌آلات
کیفیت اسپری (فاین‌میست یا شات سنگین) خودش روی تجربه‌ی کاربر اثر دارد.
4. جعبه (Outer Box) و سلفون
محافظت، ضدنور، هویت بصری، اطلاعات قانونی روی لیبل:حجم، نوع عطر (EDP/EDT)، لیست آلرژن‌ها، بارکد، ساخت کجاست، هشدارها.
«وقتی مشتری یک بطری عطر را در دست میگیرد، درواقع آخرین حلقه‌ی یک زنجیره است که از ریشه‌ی گیاه و لابراتوار شیمی شروع شده و به طراحی گرافیک و مارکتینگ ختم میشود.»
مرحله یازدهم: داستان‌سرایی، نام‌گذاری و بازاریابی عطر
تا اینجا عطر از نظر فنی آماده‌ست؛ ولی هنوز «روایت» نگرفته:
1. انتخاب نام
نام باید:به خاطره، تصویر، حس یا داستانی اشاره کند.با زبان بازار هدف و قوانین ثبت برند سازگار باشد.
2. نوشتن داستان (Storytelling)
داستان الهام:شهری که از آن الهام گرفته شده، خاطره‌ای، رابطه‌ای، دوره‌ای از زندگی طراح.این داستان روی وب‌سایت، بروشور، شبکه‌های اجتماعی، کمپین‌های تبلیغاتی پخش میشود.
3. استراتژی قیمت و جایگاه (Positioning)
لوکس نیش؟ میدل رنج پرمیوم؟ روزمره‌ی اقتصادی؟
4. کانال‌های توزیع
بوتیک اختصاصی، فروشگاه‌های عطر، فروش آنلاین، مارکت‌پلیس‌ها، یا ترکیبی از همه.
مرحله دوازدهم: کنترل کیفیت مداوم – بعد از ورود به بازار
کار با اولین بچ تمام نمیشود:هر سری تولید جدید با نمونه‌ی استاندارد قبلی مقایسه میشود.اگر کیفیت مواد اولیه (مثل برداشت جدید ترنج یا وانیل) تغییر کند، عطرساز باید فرمول را بسیار ظریف تنظیم کند تا برای مشتری «همان بو» حس شود.شکایت‌های مشتری، بازخوردها، تغییر قوانین (مثلاً ممنوع شدن یک ماده در اتحادیه اروپا) ممکن است باعث ریفرمولیشن شود.
🔗ریفورمولیشن عطر یعنی چی؟دلایل؟
🟩 FAQ – سوالات پرتکرار درباره فرایند ساخت عطر
۱) ساخت یک عطر حرفه‌ای چقدر طول میکشد؟
بین ۶ ماه تا ۲ سال، بسته به برند، کیفیت مواد، لابراتوار و میزان آزمون‌وخطا.
۲) آیا میشود یک عطر فقط با مواد طبیعی ساخت؟
شدنی است اما:هزینه بسیار بالا میشود_پایداری و پخش کمتر میشود_فضای رایحه محدود میشود.برای همین اکثر برندهای حرفه‌ای ترکیبی از طبیعی + سنتتیک دارند.
۳) چرا قراره عطر «خوابانده» شود؟
برای اینکه رایحه یکپارچه، نرم و هماهنگ شود.بدون خواباندن، عطر خام، تیز و بی‌ثبات است.
دیفرپرفیوم
ارادت🫡
دیدگاه خود را بنویسید